Geçen gün Chicago Booth'taki davranışsal ekonomi dersinde, karar alma sürecinde sıkça karşılaşılan bir kavram üzerinde durduk: öz denetim (self control)
“Öz denetim” ve “zamansal tercihler” davranışsal ekonominin önemli konularından biri.
Hocamız Prof.Devin Pope’un paylaştığı üzere Richard Thaler Nobel ödülü’ne layık görülen çalışmasında irade gücüyle nasıl başa çıktığımızı ve bu süreçteki kararlarımızı nasıl yönettiğimizi incelemiş. Thaler, insanların iki farklı "kişilik" arasında kaldığını belirtiyor: Biri uzun vadeli hedeflere odaklanan “kontrolcü” taraf, diğeri ise kısa vadeli zevklere yönelen "control edilen veya yapan” taraf.
Hepimizin hayatı sürekli olarak seçimler yapmakla geçiyor. Aldığımız bir çok karar kısa vadeli hazlar veya uzun vadeli faydalar arasında gidip geliyor. Yeterince bütçemiz olmadığı halde kredi kartından borçlanarak yaptığımız harcamalar, işten sonra spora gitmek yerine eve gidip televizyon izlemek, buzdolabı ağzına kadar dolu olduğu halde o anki aşırı açlık hissiyle yol üstündeki restoranda durup yemek yemek veya o an tamamlanması gereken çok acil bir iş varken onu yapmayıp gelen e-mailleri kontrol etmek...Yani kısacası anlık zevklere mi odaklanmalı yoksa daha büyük bir ödül için sabırlı mı olmalı arasında sıklıkla gidip geliyoruz.
İş dünyasında da benzer bir durum çoğunlukla da farkında olmadan ama sıklıkla yaşanıyor. Bir problemle karşılaştığımızda anlık çözüm bulmaya mı odaklanmalıyız yoksa stratejik planlarla uzun vadeli sonuçlara mı odaklanmalıyız ikileminde kalıyoruz. Satışlar iyi gitmiyor hadi hemen yeni bir ürün yapalım ya da yeni bir kampanya oluşturalım (bazen bütçemiz var mı yok mu bakmadan 😊), herkes ofisten çalışmaya dönüyormuş hadi biz de ofise dönelim, jeopolitik krizler aşırı derecede yükselmiş tüm riskli enstrümanlardan çıkalım vs vs. Bunun gibi hemen aksiyon almaya meyledip farklı alternatifleri veya genel stratejiyi ele almadan hayata geçirdiğimiz kararlar olabiliyor.
Tabii ki tüm bunlar bağlamında değerlendirilmesi gereken ve bazen de yapılması gerekli aksiyonlar olabilir. Ancak insanların genel olarak “present bias” yani şimdiki zamana odaklı olduğunu; kısa vadeli ödülleri daha fazla tercih etme ve uzun vadeli faydaları erteleme eğiliminde olduğunu dikkate aldığımızda şirketlerde kısa ve uzun vadeli hedefler arasında net bir denge kurulması, günlük işlerle stratejik planların birbiriyle uyumlu olması oldukça önemli bir hal alıyor
.
Peki, bu sorunla nasıl başa çıkabiliriz?
İşte burada, Türkçe’ye “bağlılık araçları” olarak çevirdiğim (commitment devices) kavramı devreye giriyor. Bu kavrama göre öz denetim sorunlarıyla başa çıkmanın etkili yollarından biri, gelecekteki kendimizi, "anlık durumda" yanlış bir karar verme ihtimaline karşı sınırlamaktır. Bağlılık araçları, gelecekteki kendimizi istenmeyen davranışlardan korumak amacıyla, bir bireyin önceden uygulayabileceği yöntemler olarak tanımlanıyor.
Daha basit tabirle anlatmak gerekirse günlük yaşamda sağlıklı bir diyet sürdürmek istiyorsak market alışverişini sadece bu ürünlerle sınırlamak, kredi kartı harcamasını kontrol edemiyorsak bankayı arayıp kart limitini bütçemize göre düşürmek veya acil tamamlanması gereken işler için deadline koyarak kendimizi mutlaka o zaman teslim edecek şekilde programlamak.
Bu araçlar bizim kısa vadeli dürtülerle değil uzun vadeli hedeflerle hareket etmemizi sağlamak amacıyla tasarlanmış yöntemler olarak öne çıkıyor. Bu derste anlatılan Homeros’un destanında geçen bir hikaye benim çok ilgimi çekti ve sizinle de paylaşmak istiyorum:
“Odysseus, Sirenler’in büyüleyici şarkılarını duymak ister, ancak bu şarkılara kapılanların gemileri kayalara çarpar ve yok olur. Uzun vadeli hedefi olan eve dönüş yolunda bir çözüm bulur. Kendi arzularına yenik düşmemek için, kendisini geminin direğine bağlatır ve mürettebatına kulaklarını balmumu ile kapatmalarını emreder. Böylece, tehlikeli sulardan başarıyla geçer.”
Bu hikaye eski çağlarda geçen müthiş bir öz denetim için kullanılan taahüt aracı örneği ve bence öz denetimin iş dünyasındaki anlamını da iyi bir şekilde açıklıyor. Bazen uzun vadeli hedeflere ulaşmak için anlık arzulara yenik düşmemek adına kendimizi gemiye bağlamamız gerekebilir 😊
Tabii günümüz iş dünyasında geliştirilen modeller çok daha kapsamlı ve şirketler çalışanlarının uzun vadeli hedeflere odaklanmasını sağlamak için pek çok süreç uyguluyor, liderlerin uzun vadeli başarı için bugünden odaklanması gereken ana konular bence şu alanlar:
Stratejik planlama süreçlerini tesis ederek kısa vadeli başarılar için hızlı çözümler ve yatırımlar yaparken uzun vadeli stratejik hedeflere ulaşmak için de planlı bir yol haritası oluşturmak,
Kısa vadeli finansal kazançlarla uzun vadeli yatırım planlarını dengelemek için etkili bir finansal yönetim stratejisi belirlemek (nakit akış ve yatırım planlaması),
Risk yönetim stratejileri geliştirerek gelecekteki belirsizlikleri dikkate alan, esnek ve çevik organizasyon yapısını sürdürmek,
Etik değerler, sürdürülebilirlik ve toplumsal sorumluluk gibi uzun vadeli hedeflere odaklanan kurumsal kültür ve değerler oluşturmak,
Kısa vadeli hedefler için mevcut yazılımlar ve teknolojik araçları optimize etmek, ancak uzun vadeli büyüme için yapay zeka ve otomasyon gibi geleceğe yönelik yatırımları yapmak.
Çok daha mikro düzeyde uygulanabilecek çeşitli yöntemler de var elbet, eminim aşağıdakilerin pek çoğuna zaten rastlamışsınızdır:
Anlık harcama dürtülerini ve gereksiz maliyetleri kontrol altına alan bütçe ve genel gider disiplini uygulamak, bunu baz alan sistemler geliştirmek,
Haftalık /Aylık ekip toplantıları veya komiteler düzenleyerek önceden hazırlık yapılmasını teşvik eden stratejik planlamalar yapmak,
Ekibin motivasyonunu artıran ve hedeflere ulaşılmasını teşvik eden bonus veya kar paylaşımı sistemleri geliştirmek,
Bazı şirketlerde uygulanan çalışanların dikkatini dağıtacak uygulamaları engelleyen teknoloji ve verimlilik araçlarının kullanılması,
Müşteri ve pazar taahhütleri verilerek zamanında yerine getirme konusundaki kararlılığı göstermek ve müşteri güvenini güçlendirmek,
Çalışanların uzun vadeli kariyer hedeflerine ulaşmaları için eğitim ve gelişim fırsatları sunarak onları bağlılık araçlarıyla desteklemek,
Uzun vadeli stratejik planlar ve proje yönetim sistemleri oluşturarak ekiplerin projelerdeki uzun vadeli başarıya odaklanmalarını sağlamak,
Comments